Analyse en beleggingsresultaten
Oorlog in Oekraïne
De oorlog in Oekraïne heeft al veel menselijk leed veroorzaakt. Onze gedachten gaan uit naar de overledenen, gewonden en de vluchtelingen die noodgedwongen huis en haard hebben moeten verlaten.
De oorlog heeft ook zijn sporen achtergelaten op de financiële markten. In deze kwartaalupdate informeren wij je over de financiële impact die de oorlog heeft op de economie en op beleggingen.
“In tijden van grote onzekerheid is de volatiliteit meestal hoog. Er werd in de weken na de invasie sterk gereageerd op zowel negatief als positief ‘nieuws’.”
Heftige reactie op de financiële markten
Kunnen we de oorlog in Oekraïne als een Black Swan event typeren? Enerzijds was het een onverwachte gebeurtenis die niemand zag aankomen. Anderzijds zijn er partijen die zeggen dat je met de opgebouwde troepenmacht aan de grens van Oekraïne een oorlog kon zien aankomen.
De reactie van beleggers op de oorlog in Oekraïne was in ieder geval fors negatief. Want het scenario van een oorlog schatten risicomodellen vaak in als een staartrisico; ‘kleine kans maar met grote gevolgen als dit plaatsvindt’. Aandelenbeleggingen werden daarom massaal verkocht. In de vlucht naar veiligheid daalde de rente op overheidsobligaties en steeg de prijs van goud weer naar een recordniveau. Ook de risicopremie op meerdere beleggingscategorieën ging omhoog. De US-dollar steeg in waarde tegenover de euro.
In tijden van grote onzekerheid is de volatiliteit meestal hoog. Er werd in de weken na de invasie sterk gereageerd op zowel negatief als positief ‘nieuws’. Beleggers stonden dan vaak aan dezelfde kant, iedereen wilde tegelijkertijd verkopen of juist kopen. Daardoor waren de dagelijkse koersbewegingen op financiële markten soms extreem.
Hoofd koel houden en blik op de lange termijn
Het is belangrijk om het hoofd koel te houden als de onzekerheid groot is. De afloop en de duur van deze oorlog vallen niet te voorspellen. Omdat de volatiliteit op de beurzen hoog is en een correctie vaak al heeft plaatsgevonden, is in paniek verkopen geen goed plan. Het kan tot resultaten leiden die moeilijk goed te maken zijn zodra de situatie weer normaliseert. We hebben in het verleden gezien dat geopolitieke spanningen meestal een tijdelijk effect hebben op de financiële markten. Beleggen doe je voor de lange termijn.
Sancties Rusland raken ook andere economieën
Een groot aantal landen heeft handelssancties tegen Rusland afgekondigd. Dit betekent dat bedrijven bepaalde grondstoffen, producten, financieringen of diensten niet met Rusland mogen verhandelen. De impact op de Russische economie is zeer groot. Het kan tot krimp met dubbele cijfers leiden. Maar sancties hebben ook ongewenste neveneffecten voor westerse bedrijven. Zo raken de sancties de omzet hard van bedrijven die naar Rusland exporteren en van bedrijven die in Rusland actief zijn. De prijs van verschillende grondstoffen is fors hoger (gas en olie zijn de bekendste voorbeelden) en dit leidt tot hogere kosten voor bedrijven. Ook raken de hogere energieprijzen burgers direct in de portemonnee. Overheden kondigden enkele compensatiemaatregelen aan, maar dit zal onvoldoende zijn om de pijn te verzachten.
Groeiverwachtingen negatief bijgesteld
Het IMF gaf aan dat de oorlog in Oekraïne op korte en lange termijn ingrijpende gevolgen kan hebben voor de wereldeconomie, ‘handelsstromen en toeleveringsketens worden verstoord en het vertrouwen van ondernemers wordt geraakt’. Het IMF heeft de verwachting voor de wereldwijde groei van de economie verlaagd van 4,4% naar 3,6%.
Waardeontwikkelingen van de beleggingen
In reactie op de oorlog werden veel beleggingen hard geraakt. Na de eerste schrikreactie zijn aandelenbeleggingen wel wat hersteld, maar wereldwijd dit kwartaal gemiddeld ruim 3% lager geëindigd. Vooral obligatiebeleggingen presteerden zeer teleurstellend met wereldwijd ruim 6% daling vanwege de sterk opgelopen rente en de toegenomen risicopremie.
Over het gehele eerste kwartaal van 2022 heeft dit ertoe geleid dat onze modelportefeuilles een negatief rendement hebben behaald.
Aandelenkoersen corrigeren
Over een breed front daalden aandelenkoersen. In de loop van maart zagen we dat de eerste schrikreactie voorbij was en herstelden de aandelenkoersen weer wat.
Regionaal werden Europa en opkomende landen het hardst geraakt door de situatie in Oekraïne. We zagen ook een verschil tussen de groeiaandelen en waarde-aandelen. In periodes van koerscorrecties zie je vooral dat groeiaandelen met een hoge waardering meer terrein moeten prijsgeven mede als gevolg van de gestegen kapitaalmarktrente.
“In de loop van maart zagen we dat de eerste schrikreactie voorbij was en herstelden de aandelenkoersen weer wat”
Waarde-aandelen worden dan als meer stabiel en minder kwetsbaar verondersteld. Het verschil tussen waarde en groei was dit kwartaal rond de 10%. Over het eerste kwartaal zijn aandelenkoersen wereldwijd met gemiddeld 3,3% gedaald.
Regionale aandelenrendementen
1 januari 2022 t/m 31 maart 2022
Europa
MSCI Europe Index
-5,3%
Omdat veel Oost-Europese landen geografisch dicht tegen Oekraïne aanliggen, waren de gevolgen van de oorlog daar het meest merkbaar. Er was simpelweg de angst om betrokken te raken bij de oorlog in Europa’s achtertuin.
Veel bedrijven zijn hard getroffen door de gevolgen van de Europese sancties die Rusland zijn opgelegd. Zo kampen financials met uitstaande leningen die mogelijk niet terugbetaald worden en zagen andere bedrijven een deel van de omzet verdampen.
Bovendien wordt het bedrijfsleven in delen van Europa hard geraakt door de afhankelijkheid van Russisch gas. Door de sterk gestegen energieprijzen is de inflatie in Europa fors gestegen wat de economische groei kan remmen. In Nederland liep de inflatie in februari zelfs op tot 9,7%, het hoogste niveau sinds 1975. In het eerste kwartaal daalden aandelenkoersen met 5,3%.
Noord-Amerika
-2,5%
MSCI North America Index
De koersen in Noord-Amerika werden beperkt geraakt door de oorlog in Oekraïne. Noord-Amerika is minder afhankelijk van de import van energie en heeft minder last van hoge energieprijzen. Er werd vooral gekeken naar de sterke groei die de Amerikaanse economie doormaakte. Ook de arbeidsmarkt bleef sterk. De hoge inflatie ging de FED te lijf met een rentestijging. Men denkt dit te kunnen doen zonder de economie te schaden. Aandelenkoersen daalden met 2,5% in het eerste kwartaal.
Opkomende landen
-4,8%
MSCI Emerging Markets Index
De regio opkomende landen had te maken met een daling van de aandelenkoersen van 4,8%. Maar de verscheidenheid in het rendement van opkomende regio’s kon bijna niet groter zijn dan in dit kwartaal. In Europa gingen de opkomende landen, waaronder Rusland, hard onderuit. Koersen daalden in het eerste kwartaal gemiddeld met meer dan 70%!
Allereerst is er angst voor directe gevolgen; stopt Rusland na de door dit land gewenste annexatie van Oekraïne? Of is de vrijheid in meer voormalige Sovjetlanden in gevaar? Bovendien is de economie van veel Oost-Europese landen nauw verboden met Rusland, een groot afzetgebied dat grotendeels is weggevallen door sancties.
Daarnaast zijn er ook beleggingsissues. Om paniek te voorkomen hebben de autoriteiten de handel op de beurs in Rusland een aantal weken stilgelegd.
Verschillende vooraanstaande indexbouwers hebben ondertussen ‘Rusland’ uit de benchmark verwijderd. Beleggingen konden dus niet worden verkocht, waardoor een juiste prijsvorming van veel Russische beleggingen heel lastig in te schatten is.
Daarentegen waren er ook exporterende opkomende landen die wel goed gepresteerd hebben.
In de regio Latijns-Amerika stegen koersen met bijna 30%. En in Argentinië en Brazilië stegen aandelenkoersen met 22% respectievelijk 38%.
China was dit kwartaal de middenmoter. Koersen daalden met ruim 16%, vooral vanwege de door de overheid opgelegde beperkende regelgeving voor technologiebedrijven. Grote steden in het land kampten weer met covid-lockdowns. Dit heeft impact op de economie.
Pacific
-1,5%
MSCI Pacific Index
In de Pacific zijn aandelenkoersen dit kwartaal met 1,5% gedaald. De economie in Japan is sterk afhankelijk van de export. Vanwege de oorlog in Oekraïne vreesden beleggers dat de wereldhandel zou gaan terugvallen. Dit kan gevolgen hebben voor de groei van de economie van Japan. Bovendien moet dit land bijna alle energie importeren wat met de hoge energieprijzen een nadeel is. Aandelenkoersen in Japan ontkwamen dus niet aan een correctie en daalden 5,7%.
Australië bezit veel grondstoffen en profiteerde daarom juist van de gestegen grondstofprijzen. Aandelenkoersen stegen daardoor met 8,1%.
Bron: Bloomberg / Morningstar
Obligatiebeleggingen hard geraakt
In de dagen na de invasie zagen we dat de korte rente tijdelijk sterk daalde, maar dat was van korte duur. De risicopremie op obligaties steeg snel. Beleggers kozen voor minder risicovolle overheidsobligaties. Hierdoor daalde de rente. De rentedaling was van korte duur, want niet veel later verlegde de aandacht zich naar de fors stijgende energieprijzen.
Als gevolg daarvan steeg de inflatie verder. Kort daarna gaven centrale banken aan te gaan verkrappen. Onder die omstandigheden steeg de kapitaalmarktrente en daalden de meeste obligatiekoersen sterk. In het eerste kwartaal daalden obligatiekoersen hierdoor gemiddeld met 6,1%.
ECB verrast obligatiebeleggers
Omdat vooral de Europese economie hard geraakt wordt door de gevolgen van de oorlog was de hoop allereerst gericht op de ECB. Daarbij was de gedachte dat centrale banken het verkrappen van het monetaire beleid zouden pauzeren. Maar de ECB bevindt zich in een spagaat; moeten ze de torenhoge inflatie bedwingen of moeten ze de economie steunen? Het verraste velen dat de ECB op 10 maart aangaf dat het opkoopprogramma versneld verder afgebouwd wordt. Ook werd al snel duidelijk dat de FED vooral naar de eigen (Amerikaanse) economie kijkt. De arbeidsmarkt is extreem krap, de economie groeit verder en de inflatie is gestegen naar het hoogste niveau in veertig jaar. Op 16 maart verhoogde de FED daarom de rente voor het eerst sinds 2018 met 0,25%.
Het waren moeilijke omstandigheden voor obligaties dit kwartaal. De inflatie is hoog en houdt naar verwachting langer aan. Er was geen additionele steun vanuit de centrale banken. De lange rente liep op en dat is slecht voor de meeste obligaties. Ook de risico-opslag nam toe. Al met al zat het tegen voor obligatiebeleggers.
Overheidsobligaties
De kapitaalmarktrente is in het eerste kwartaal in de meeste regio’s gestegen. Dit kwam door de combinatie van een sterke economische groei, het oplopen van de inflatie en het verkrappende monetaire beleid van de centrale banken. De koersen van overheidsobligaties daalden in het eerste kwartaal in Europa met 5,3% en wereldwijd met 4,7%.
Bedrijfsobligaties
Bedrijfsobligaties hadden naast het oplopen van de rente ook te maken met de stijging van de risico-opslag. Vooral in Europa steeg het risico op Europese bedrijfsobligaties door de mogelijke gevolgen van de situatie in Oekraïne. Koersen in Europa daalden 5,0%. In de Verenigde Staten voelen ze de effecten van de sancties wat minder, maar de rente steeg daar ook. Opkomende landen hadden het meest last van de toegenomen onzekerheden. Daarom daalden de koersen van bedrijfsobligaties wereldwijd met 7,1%.
Hoogrentende obligaties
De rentestijging had op hoogrentende obligaties minder effect doordat deze categorie doorgaans in obligaties belegt met een kortere looptijd. Deze zijn minder gevoelig voor rentebewegingen. De categorie is wel erg gevoelig voor veranderingen in de risico-opslag. Die is sterk gestegen sinds de inval van Rusland in Oekraïne. Koersen daalden in het eerste kwartaal in Europa met 4,8% en wereldwijd 5,5%.
Obligaties van opkomende landen
In tijden van een oorlogssituatie zoeken beleggers doorgaans minder risicovolle (overheids-)obligaties. Door deze afgenomen risicobereidheid zijn de koersen van obligaties in opkomende landen gedaald. Obligaties in opkomende landen in sterke valuta, zoals de US-dollar, hadden vooral veel last van de rentestijging en daarmee de duurdere US-dollar. Deze koersen daalden 9,8%. Obligaties in lokale valuta daalden slechts met 4,4%.
Aan inflatie gekoppelde obligaties
Vanwege de bescherming die aan inflatie gekoppelde obligaties bieden, was dit de categorie die het minst geraakt werd. De gevolgen van een oplopende rente werden in Europa gecompenseerd door het inflatie-element, koersen stegen met 1,5%. Door de gestegen rente daalden wereldwijd de koersen met 3,3%. Aan inflatie gekoppelde obligaties waren hiermee de best presterende obligatiecategorie.
Netto rendement obligatiecategorieën
1 januari 2022 t/m 31 maart 2022
Bron: Bloomberg / Morningstar
