De taken die centrale banken hebben kunnen verschillen, maar de hoofdtaak is doorgaans het bewaken van de prijsstabiliteit. Het belangrijkste instrument dat ze daarbij kunnen hanteren is de rente. De doelstelling van de Europese Centrale Bank (ECB) is bijvoorbeeld een jaarlijkse stijging van de prijzen (inflatie) van onder, maar dicht bij de 2%. Enige inflatie wordt doorgaans gezien als goed voor de economie.

Als de inflatie te laag is, dan zal de ECB de rente verlagen of in ieder geval heel laag houden. Dat is de laatste jaren het geval. Daardoor kunnen bedrijven en consumenten heel goedkoop lenen. Dan gaan ze sneller nieuwe leningen aan en hoeven ze, op termijn, op bestaande leningen minder rente te betalen. Daardoor komt er geld vrij dat besteed wordt waardoor de economie gestimuleerd wordt. 

Doorgaans leidt dat weer tot een hogere inflatie.

Wanneer kunnen nu problemen ontstaan? Stel, de inflatie loopt te sterk op, naar bijvoorbeeld 7% op jaarbasis. Dan wordt het geld heel snel minder waard, omdat producten en diensten dan snel duurder worden. Inflatie heeft ook nog de vervelende neiging te versnellen waardoor de situatie verergert. Dat is fijn voor iedereen met schulden (die worden snel minder waard) maar desastreus voor partijen met spaargeld en obligaties. Dit kan de economie geheel ontwrichten, zoals we bijvoorbeeld begin vorige eeuw in Duitsland hebben gezien.

Dat moet te allen tijde voorkomen worden. Daarom zullen centrale banken in geval van een sterk oplopende inflatie de rente snel verhogen. Daardoor wordt de economie sterk afgeremd en zal de inflatie als het goed is weer afnemen en niet uit de hand lopen. Maar wat als centrale bankiers niet meer onafhankelijk kunnen handelen en de politiek beslist? Dan zou men er voor kunnen kiezen om de economie niet af te remmen, om politieke redenen zoals een herverkiezing. Met ernstige gevolgen zodra dat leidt tot een uit de hand lopende inflatie.

Daarom is de onafhankelijkheid van centrale banken cruciaal. Soms moeten ze heel impopulaire maatregelen nemen, zoals de economische groei sterk afremmen. En soms verlagen ze de rente minder snel dan de politiek zou willen.

Nu is de onafhankelijkheid van de ECB op dit moment niet in het geding. Maar er zijn landen in de wereld waar politieke leiders de voorzitters van hun centrale banken proberen te beïnvloeden of te vervangen omdat ze geen rente aanpassingen willen doen. Zo schrijven Nederlandse media bijvoorbeeld veelvuldig over de druk die president Trump van de Verenigde Staten uitoefent op de voorzitter van de Amerikaanse centrale bank (de Fed) om de rente te verlagen. Daar moet wel bij vermeld worden dat de inflatie in de Verenigde Staten en Europa al langere tijd laag is en daarmee een lage rente vooralsnog geen probleem lijkt te zijn.

Als bezwaar tegen de macht van centrale bankiers wordt vaak aangevoerd dat ze niet democratisch gekozen zijn en toch veel macht hebben. Dat is helaas zonder meer waar, maar tegelijkertijd ook een goede waarborg dat ze zich niet door de waan van de dag laten leiden.